جدال حقیقت با قدرت در پادگان نوجوانی
۱. دنیایی بدون پناه
مدرسه‌ی نظامی لئونسیو پرادو، خانه‌ای نیست، پناهگاهی نیست؛ بلکه زندانی‌ست با دیوارهای بلند انضباط و ترس. نوجوانانی که پا به این مدرسه می‌گذارند، نه برای یادگیری، بلکه برای اطاعت و خشونت تربیت می‌شوند. فضایی که هیچ جای شفقت ندارد و مهربانی را نشانه‌ی ضعف می‌داند. کودکان با رؤیاهای کوچک وارد می‌شوند و با زخم‌های عمیق بیرون می‌روند. دنیایی که حتی خانواده‌ها در آن غایب‌اند، بی‌پدر و مادر، بی‌پشتوانه. یوسا از همان ابتدا نشان می‌دهد که این پادگان، نمایی‌ست از یک کشور سرکوب‌شده.

۲. حاکمیت سکوت و دروغ
در این مدرسه، سکوت فضیلت است و افشاگری جرم. همه می‌دانند چه می‌گذرد، اما کسی چیزی نمی‌گوید. ناظران، معلمان و حتی شاگردان به نوعی در چرخه‌ی دروغ و سکوت شریک‌اند. وقتی حقیقت مرگ «شاعر» برملا می‌شود، سیستم به‌جای پذیرش، سعی در حذف حقیقت دارد. این سکوت، نماد وضعیت سیاسی آمریکای لاتین در دوران دیکتاتوری است. یوسا با مهارت، جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در آن، حقیقت دشمن شماره‌یک قدرت است.

۳. مقاومت درون شخصیت‌ها
شخصیت‌ها هرکدام به‌نوعی واکنشی در برابر خشونت و فشار نشان می‌دهند. برخی، مانند جاگوار، خشونت را درونی می‌کنند و خود عامل ترس می‌شوند. برخی دیگر، مانند شاعر، پناه به رؤیاها می‌برند. اما مهم‌تر از همه، آن‌هایی هستند که در نهایت در برابر ظلم مقاومت می‌کنند. یکی از دانش‌آموزان که افشاگری می‌کند، گرچه شکست می‌خورد، اما اخلاق را پیروز می‌سازد. این شخصیت‌ها نمادهایی از امید در دل تاریکی‌اند؛ همان‌هایی که نشان می‌دهند حتی در سیاه‌ترین مکان‌ها هم روشنایی ممکن است.

۴. پیچیدگی روابط انسانی
در مدرسه، دوستی‌ها و دشمنی‌ها همیشه روشن و خطی نیستند. گاهی کسانی که به هم نزدیک‌اند، در موقعیتی بحرانی به دشمن تبدیل می‌شوند. یوسا روابط انسانی را همان‌گونه که هست نشان می‌دهد: آمیخته با ترس، منافع، وفاداری و خیانت. هیچ رابطه‌ای مطلقاً پاک یا آلوده نیست؛ همه در مرز میان ضرورت و انتخاب حرکت می‌کنند. این پیچیدگی باعث می‌شود شخصیت‌ها واقعی و ملموس باشند. یوسا ما را مجبور می‌کند که نه فقط قضاوت، بلکه درک کنیم.

۵. مرگ شاعر، آغاز آگاهی
مرگ شاعر، تکان‌دهنده و نمادین است؛ اما مهم‌تر از آن، واکنش اطرافیان است که لایه‌های روانی داستان را آشکار می‌سازد. این مرگ، یک شکست صرف نیست، بلکه تلنگری‌ست برای بیدار شدن از خواب اطاعت. برخی به فکر فرو می‌روند، برخی دچار عذاب وجدان می‌شوند، و برخی همچنان خود را به بی‌خبری می‌زنند. این واکنش‌های چندگانه، پیچیدگی اخلاقی جهان داستان را برجسته می‌کند. شاعر می‌میرد، اما با مرگ او، دانه‌هایی از آگاهی کاشته می‌شود که بعدها می‌تواند جوانه بزند.

۶. روایتی علیه حافظه‌ی رسمی
یوسا با این رمان، بر ضد حافظه‌ی رسمی که روایت حاکمان است، روایتی مستقل و انسانی ارائه می‌دهد. روایت‌هایی که در مدرسه شکل می‌گیرد، با روایت‌های رسمی نهاد قدرت تعارض دارند. او می‌گوید آن‌چه تاریخ‌نگاران می‌نویسند، همیشه حقیقت نیست؛ گاهی حقیقت در زمزمه‌های دانش‌آموزی گم‌نام یا دفتر شعری خون‌آلود پنهان است. «شهر و سگ‌ها» مبارزه‌ای‌ست با حافظه‌ای که سرکوب می‌کند و فراموشی را تحمیل می‌سازد. این رمان، سنگی‌ست علیه فراموشی جمعی.